Ғабит Мүсіреповтің "Қайрошы": тарихта үш есіммен есте қалған соғыс ардагері кім

Биыл екінші дүниежүзілік соғыстың аяқталғанына 80 жыл толады. Осыған орай, Almaty.TV майдан даласында ерен ерлік көрсеткен қаһармандар жайлы сыр шертуін жалғастырады.

Қайырғали Смағұлов – 1919 жылы Атыраудан 30 шақырым жердегі Томарлы ауылында дүниеге келген. Әкесінен ерте айырылған ол анасы Биғайшаның тәрбиесінде өсіп, кішкентайынан білімге құштар болған. 1933 жылы Оралдағы балалар үйінде жетіжылдық білім алып, сол жерде қалып, оқуын жалғастырған. Ұлының сөзінше, әкесінің есімін айту қиындық туғызғандықтан, оған Константин Иванович деген жаңа есім беріліпті.

 «Әкем тірі болғанда 106 жасқа толар еді. Ол соғыс қарсаңында жеке куәлігін алған. Ол ресми құжатта әкемнің аты Қайырғали емес, Константин Иванович деп жазылған. Ал балалар үйіндегі достары оны Костя деп атапты. Ал Ғабит Мүсірепов әкемді кітапта – Қайрош Сарталиев деп берген. Осылай менің әкем тарихта 3 есіммен есте қалды», – деді Қ. Смағұловтың ұлы Ұзақ Қайырғалиұлы.    

Батыл жауынгер 1939 жылы Кеңес Армиясы қатарына шақырылып, әскери борышын өтеп жүргенде екінші дүниежүзілік соғысқа аттанады. Ол кезде небәрі 22 жаста еді. Алғаш рет жаумен Дондағы Ростов түбінде бетпе-бет келіпті. Кейіннен Новороссийск үшін шайқаста көрсеткен жанқиярлық ерлігі оның есімін майдангерлер қатарына алтын әріппен жазыпты. Осы жауынгерлігі үшін Қайырғали Смағұлов «Қызыл Жұлдыз» орденімен марапатталған.

«Әкемнің ерекше қайсарлығы Керчь түбегіндегі шайқаста айқын көрінді. Ол кезде десантшылардан құралған 20 сарбаз 44 күн бойы жау қоршауында қалып, табанды қарсылық көрсеткен. Әкем сол кезде ерекше ерлік танытып, Украинадағы Эльтиген қыстағы үшін ұрыста жаудың 20-ға жуық солдатын жойған. Осы батылдығы үшін оған «Кеңес Одағының батыры» атағы берілді. Бұл марапатты КСРО Жоғарғы кеңесі төралқасының Жарлығымен алған. Әкемнің сол ерлігін еске алғанда, оның қайсар мінезіне таң қалады», – деді Ұзақ Қайырғалиұлы.

Мәлік Ғабдуллин, Қайырғали Смағұлов және Ғабит Мүсірепов. Бұл үш тұлғаны не байланыстырады? 1956 жылы басылып шыққан «Қазақ солдаты» деп аталатын романның басты кейіпкері – Қайырғали Смағұлов. Кітапта оның жауынгерлігі, әскери шеберлігі, одан бөлек досқа адалдығы, адамға деген қамқорлығы суреттеледі.

Қайырғали Смағұлов «Кеңес Одағының батыры» атағын алып, 1945 жылдың жазында елге аман-есен оралғанда, ерлігін жыр еткен қаламгерлердің бірі –Ғабит Мүсірепов. Сырлы сөздің зергері батырды бірнеше мәрте үйіне шақырып, ұзақ сұхбаттасқан. Нәтижесінде күллі қазаққа танымал туынды жарық көрген.

«Әкем жазушымен алғаш рет Алматыда кездесіпті. Сол кездесуде Ғабит Мүсірепов әкеме «сен – менің олжамсың! Сен менің тақырыбымның бастауысың» депті. Әкем осылай шынайы сырын ақтарып, Ғабит Мүсірепов соғыс жылдарындағы жауынгердің бейнесін дәл суреттеп шыққан туынды пайда болды», – деді Қ. Смағұловтың ұлы Ұзақ Қайырғалиұлы.   

Кеңес Одағының батыры елге оралғаннан кейін де бейбіт өмірге белсене араласып, Атырау өңірінде білім беру саласында ұзақ жылдар еңбек еткен. Дәл осы өңірде көше мен алаңға оның есімі беріліп, бюст орнатылған. Сондай-ақ өзі тәрбиеленген училище мен ауылында мұражайлар жұмыс істейді. Өкінішке қарай Қайырғали Смағұлов 1996 жылы 22 қазанда өмірден өтіп, туған жері Томарлы ауылында мәңгілік тыныс тапты. Батырдың ерлігі мен адамгершілік болмысы – кейінгі ұрпаққа мәңгілік өнеге.

Мәди Мәлік. Әлішер Ерғалиұлы

Оқи отырыңыз: Абыз ақсақал кейінгі ұрпаққа бейбіт күннің қадірін білуді ескертті